H Kαισαριανή πριν την εγκατάσταση των προσφύγων
Η εικόνα της περιοχής, που αργότερα ιδρύθηκε ο Δήμος Καισαριανής, ήταν βραχώδης, δασώδης και ερημική τη διέσχιζε δε ο Ηριδανός, ο οποίος χυνόταν στον ποταμό Ιλισό, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα την άφθονη βλάστηση και την πλούσια πανίδα. Ιδιαίτερα κατατοπιστικό είναι το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη το "Θαύμα της Καισαριανής" που εκδόθηκε το 1901. Στο διήγημα αυτό ο Παπαδιαμάντης, αναφερόμενος στη λαϊκή δοξασία για το θαυματουργό νερό των πηγών του Υμηττού έγραφε:
"Ήταν μια σπηλιά ωραία, στον βράχο τον θεόρατο, με χρώμα σταχτερό, που έσταζε δροσιές ολόγυρα. Μοσχοβολούσε ο τόπος από θυμάρια, σχοίνους και αγριοδυόσμους. Κόσμος ένα πλήθος, γυναίκες ένα σωρό, άντρες πολλοί και παιδιά ένα μελίσσι, άλλοι ορθοί, άλλοι καθισμένοι, μερικοί άρρωστοι από διάφορες ασθένειες, μισεροί και σακατεμένοι, βρίσκονταν εκεί και έκαναν το σταυρό τους. Το νερό ήταν δροσερό, γλυκό νερό, αγίασμα. Είχε μια μοσχοβολιά, που δεν ξαναέγινε…".
Η εικόνα αυτή της περιοχής, όπως ήταν φυσικό, παρακολουθούσε και τους ελάχιστους κατοίκους της. Στην απογραφή του 1920, όπου η Καισαριανή αναγνωρίστηκε ως οικισμός της Αθήνας, ο πληθυσμός της, σύμφωνα με τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας, έφθανε μόλις τα… 11 άτομα κυρίως κτηνοτρόφοι που δεν ήταν μόνιμοι στην περιοχή, αλλά διέθεταν προσωρινά καταλύματα και κατέφευγαν σ' αυτά ανάλογα με τις εργασίες τους. Ο μοναδικός μόνιμος κάτοικος της περιοχής που αναφέρεται ήταν ο μακεδονομάχος οπλαρχηγός Έξαρχος, ο οποίος είχε την κατοικία του κοντά στο σημείο που βρίσκεται σήμερα το ξενοδοχείο "Κάραβελ".
Η περιοχή της Καισαριανής από το 1917 χαρακτηρίστηκε αναδασωτέα. Η απόφαση, όμως, αυτή δεν έμελλε να πραγματοποιηθεί ποτέ, καθώς η Μικρασιατική τραγωδία του 1922 προκάλεσε το τεράστιο κύμα προσφύγων, μέρος του οποίου δημιούργησε συνοικισμούς στις αναδασωτέες αυτές εκτάσεις. Η περιοχή της Καισαριανής – στα σημεία που δεν ήταν βοσκότοπος -χρησιμοποιούνταν, κατά κύριο λόγο, από το στρατό, αλλά εξυπηρετούσε και ανάγκες του κράτους. Συγκεκριμένα, στην περιοχή Αγίου Νικολάου υπήρχαν αποθήκες υλικού πολέμου και τρεις κρατικές φαρμακαποθήκες στην ίδια περιοχή, επίσης, ήταν οι στάβλοι για τα άλογα της ανακτορικής φρουράς. Το νοσοκομείο Συγγρού, το οποίο ήταν δωρεά του Ανδρέα Συγγρού, συμπλήρωνε την εικόνα της περιοχής. Το νοσοκομείο αυτό αποπερατώθηκε το 1909 και χρησίμευε για τη θεραπεία απόρων που έπασχαν από αφροδίσια νοσήματα. Στην επάνω πλευρά της Καισαριανής, προς το μοναστήρι, ήταν εγκατεστημένη η στρατιωτική μονάδα του χημικού πολέμου, ενώ στην περιοχή του Βλητικού σταθμού (στο ύψος του σημερινού νεκροταφείου) υπήρχαν στρατώνες.
"Ήταν μια σπηλιά ωραία, στον βράχο τον θεόρατο, με χρώμα σταχτερό, που έσταζε δροσιές ολόγυρα. Μοσχοβολούσε ο τόπος από θυμάρια, σχοίνους και αγριοδυόσμους. Κόσμος ένα πλήθος, γυναίκες ένα σωρό, άντρες πολλοί και παιδιά ένα μελίσσι, άλλοι ορθοί, άλλοι καθισμένοι, μερικοί άρρωστοι από διάφορες ασθένειες, μισεροί και σακατεμένοι, βρίσκονταν εκεί και έκαναν το σταυρό τους. Το νερό ήταν δροσερό, γλυκό νερό, αγίασμα. Είχε μια μοσχοβολιά, που δεν ξαναέγινε…".
Η εικόνα αυτή της περιοχής, όπως ήταν φυσικό, παρακολουθούσε και τους ελάχιστους κατοίκους της. Στην απογραφή του 1920, όπου η Καισαριανή αναγνωρίστηκε ως οικισμός της Αθήνας, ο πληθυσμός της, σύμφωνα με τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας, έφθανε μόλις τα… 11 άτομα κυρίως κτηνοτρόφοι που δεν ήταν μόνιμοι στην περιοχή, αλλά διέθεταν προσωρινά καταλύματα και κατέφευγαν σ' αυτά ανάλογα με τις εργασίες τους. Ο μοναδικός μόνιμος κάτοικος της περιοχής που αναφέρεται ήταν ο μακεδονομάχος οπλαρχηγός Έξαρχος, ο οποίος είχε την κατοικία του κοντά στο σημείο που βρίσκεται σήμερα το ξενοδοχείο "Κάραβελ".
Η περιοχή της Καισαριανής από το 1917 χαρακτηρίστηκε αναδασωτέα. Η απόφαση, όμως, αυτή δεν έμελλε να πραγματοποιηθεί ποτέ, καθώς η Μικρασιατική τραγωδία του 1922 προκάλεσε το τεράστιο κύμα προσφύγων, μέρος του οποίου δημιούργησε συνοικισμούς στις αναδασωτέες αυτές εκτάσεις. Η περιοχή της Καισαριανής – στα σημεία που δεν ήταν βοσκότοπος -χρησιμοποιούνταν, κατά κύριο λόγο, από το στρατό, αλλά εξυπηρετούσε και ανάγκες του κράτους. Συγκεκριμένα, στην περιοχή Αγίου Νικολάου υπήρχαν αποθήκες υλικού πολέμου και τρεις κρατικές φαρμακαποθήκες στην ίδια περιοχή, επίσης, ήταν οι στάβλοι για τα άλογα της ανακτορικής φρουράς. Το νοσοκομείο Συγγρού, το οποίο ήταν δωρεά του Ανδρέα Συγγρού, συμπλήρωνε την εικόνα της περιοχής. Το νοσοκομείο αυτό αποπερατώθηκε το 1909 και χρησίμευε για τη θεραπεία απόρων που έπασχαν από αφροδίσια νοσήματα. Στην επάνω πλευρά της Καισαριανής, προς το μοναστήρι, ήταν εγκατεστημένη η στρατιωτική μονάδα του χημικού πολέμου, ενώ στην περιοχή του Βλητικού σταθμού (στο ύψος του σημερινού νεκροταφείου) υπήρχαν στρατώνες.
Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή
Ανάμεσα στις περιοχές τις Αττικής που εγκαταστάθηκαν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες ήταν και η Καισαριανή. Στη περιοχή αυτή εγκαταστάθηκαν στα τέλη του 1922 (σύμφωνα με κάποιες ανεπιβεβαίωτες μαρτυρίες) κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες, ελάχιστες οικογένειες Mικρασιατών που έστησαν τις σκηνές τους κοντά στο Nοσοκομείο Λοιμωδών Nοσημάτων "Συγγρού" για να βρίσκονται κοντά στους συγγενείς τους – κυρίως γυναίκες – θύματα της θηριωδίας των Tούρκων που είχαν προσβληθεί, μετά από βιασμούς, από λοιμώδη νοσήματα. Για το λόγο αυτό και η περιοχή ονομάστηκε αρχικά "Συνοικισμός Συγγρού". Mέσα σε ελάχιστους μήνες – στις αρχές του 1923 – η πολιτεία εγκατέστησε σταδιακά 8.000 περίπου πρόσφυγες κυρίως από τα παράλια της Μ. Ασίας.
H οριστική εγκατάσταση των προσφύγων στην Kαισαριανή
Αρκετούς μήνες μετά την πρώτη εγκατάσταση των προσφύγων ξεκίνησαν κάποιες οργανωμένες προσπάθειες από το κράτος. Συγκεκριμένα, το Μάιο του 1923, ξεκίνησαν οι εργασίες, οι οποίες περιλάμβαναν την κατασκευή 500 ξύλινων παραπηγμάτων και 1.000 πλινθόκτιστων δωματίων. Η κατασκευή αυτή ήταν προσαρμοσμένη σ' αυτή των τετραγώνων. Συγκεκριμένα, κάθε 10 ή 12 σπίτια αποτελούσαν ένα τετράγωνο. Στο κέντρο κάθε τετραγώνου, που ήταν ένα είδος αυλείου χώρου, βρίσκονταν οι κοινές τουαλέτες. Δυο σημαντικές καισαριανιώτισσες η "ιέρεια" της παραδοσιακής μας μουσικής Δόμνα Σαμίου και η συγγραφέας Δέσποινα Φωτεινού περιγράφουν τις άθλιες συνθήκες ζωής όπως τις βίωσαν σε διαφορετικά χρόνια και από διαφορετική οπτική γωνιά.
Η γνωστή Kαισαριανιώτισσα ερευνήτρια της παραδοσιακής μας μουσικής Δόμνα Σαμίου θυμάται:
"Το φθινόπωρο, η Δημαρχία μοίραζε ένα ρολό από πισσόχαρτο στον κάθε νοικοκύρη και σκεπαζόνταν οι τάβλες της στέγης. Όμως ο άνεμος το 'σκιζε το χειμώνα και στάζανε τα νερά της βροχής μέσα σε τενεκέδες και λεκάνες. Έξι παράγκες στη σειρά, μεσοτοιχία μια τάβλα, έξι και από την άλλη. Όλα τα άκουγες, απ' το ροχαλητό μέχρι τους καβγάδες των γειτόνων… ".
Eνώ η συγγραφέας Δέσποινα Φωτεινού συμπληρώνει:
"Από 4 μεγάλα σοκάκια μπαίνεις στο τετράγωνο. Τα σπίτια πλίνθινα, ένα δωμάτιο δηλαδή για πέντε - έξι άτομα, κόπος και ιδρώτας για να χτιστούν, με τα χέρια τους τα χτίσανε. Από τη Μικρασία, όλοι, Βουρλά, Σιβρισάρι, Κουκλουτζά, Σμύρνη. Πλίνθινα δωμάτια, το ένα δίπλα στ' άλλο, κεραμίδια που το χειμώνα τρέχουν. Στην άκρη του τετραγώνου η βρύση, κάθε πρωί το ίδιο τροπάρι, οι τενεκέδες, ο ένας πίσω απ' τον άλλο περιμένουν να γεμίσουν για τη λάτρα της φαμίλιας. Στη μέση του τετραγώνου ήτανε οι κοινόχρηστοι καμπινέδες. Τέσσερις καμπινέδες για διακόσιους και παραπάνω νομάτους. Ένα χαντάκι διέσχιζε το τετράγωνο, μια φορά στις τόσες τ' ασβεστώναν…".
Τα πλινθόκτιστα, όπως προαναφέρθηκε, ήταν ο βασικό τρόπος κατασκευής οικιών για τους πρόσφυγες τα μικρά αυτά κτίσματα, που ήταν κατασκευασμένα από πλίνθους, ήταν ατελή και επέτρεψαν μια ευελιξία στις ατομικές επεμβάσεις των χρηστών. Παράλληλα με τον τύπο αυτό κατοικίας, κτίζονται και οι προσφυγικές πολυκατοικίες, στα τέλη της δεκαετίας του 1920, διώροφες με παρόμοια διάταξη μέσα στο τετράγωνο. Σε κάθε νοικοκυριό αναλογούσε μια επιφάνεια 36τ.μ. περίπου. Οι κατοικίες αυτές επεκτείνονταν κατά μήκος του παλιού στρατιωτικού δρόμου – σημερινή Λ. Εθνικής Αντίστασης – στον οποίο θα αναπτυχθεί η Καισαριανή και μέχρι την πλατεία και κατόπιν μέχρι το δημοτικό σχολείο «Βενιζέλου».
Αργότερα, κατασκευάσθηκαν και τριώροφες πολυκατοικίες.
Χαρακτηριστικό της κατάστασης που επικρατούσε στο συνοικισμό ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Ακρόπολις" στις 14 Σεπτεμβρίου 1929. Η εφημερίδα, με αφορμή την επίσκεψη του Δημάρχου Αθηναίων Σπ. Μερκούρη στο συνοικισμό έγραφε:
"Ο Δήμαρχος διεπίστωσε δε ότι η κατάστασις, υπό την οποίαν διαβιούν οι κάτοικοι τούτου του οικισμού, είναι αυτόχρημα τραγική. Το νερό, το οποίο διανέμεται εις τους κατοίκους, ανήρχετο μέχρι προ ολίγου καιρού εις 10 μόνο κυβικά μέτρα, τελευταίως δε ήρχισεν και αυτό να καταλίσκεται από τους εργολάβους, οι οποίοι κτίζουν νέας οικοδομάς. Τραγικώτερον, όμως παρουσιάζεται το ζήτημα των αποχωρητηρίων του συνοικισμού, τα οποία είναι ξύλινες παράγκες με ξύλινα πατώματα, κάτωθι των οποίων υπάρχουν ανοικτοί βόθροι. Αι εστίαι αυταί ακαθαρσίας όχι μόνον μολύνουν με τα αναθυμιάσεις των ολόκληρον τον συνοικισμόν, αλλά και αποτελούν παγίδας διά τους εισερχομένους εντός αυτών, λόγω του σαθρού των πατωμάτων. Τα περισσεύματα δε των βόθρων, μη έχοντα άλλοθεν διέξοδον εκχύνονται εις τας οδούς".
Ύδρευση του συνοικισμού
Τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους οι Καισαριανιώτες έπαιρναν νερό από το λεγόμενο "βρυσάκι". που ήταν μια βρύση επί της σημερινής οδού Φορμίωνος, απ' όπου μεταφέρανε το νερό με τα δοχεία.
Επίσης, στην περιοχή πίσω από το Χίλτον, είχαν τοποθετήσει μια "τρόμπα" η οποία έστελνε νερό σ' ένα ντεπόζιτο που βρισκόταν στην οδό "Δύο αδέλφια" (Μ. Καραολή) του συνοικισμού. Στο τέλος της δεκαετίας, το 1929 – 1930, τοποθετήθηκαν κάποιες βρύσες σε δημόσιους χώρους και σε ελάχιστα σπίτια
Δρόμοι - συγκοινωνία
Οι χωματένιοι δρόμοι παρέμειναν για αρκετά χρόνια, όπως και η προβληματική συγκοινωνία. Η λεωφόρος, ο κεντρικός δρόμος του συνοικισμού ασφαλτοστρώθηκε αρχικά μέχρι την πλατεία Αναγέννησης, στα μέσα της δεκαετίας του 1930. Το υπόλοιπο, όμως, τμήμα του συνοικισμού καθυστέρησε πολύ οι βασικοί δρόμοι ασφαλτοστρώθηκαν βαθμιαία από το 1950 και έπειτα. O "Προσφυγικός κόσμος" σε ρεπορτάζ που δημοσιεύθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 1927 έγραφε:
"Oι δρόμοι Ευτυχίδου, Χρεμωνίδου και η κατ' ευφημισμόν Λεωφόρος Υμηττού γίνονται αδιάβατοι, όταν βρέχει, γεμάτοι λάσπες και λακκούβες. Επίσης, η είδηση ότι η τροχιοδρομική γραμμή Παγκρατίου θα επεκταθεί μέχρι των συνοικισμών Βύρωνος και Καισαριανής, χαροποίησε τους ενδιαφερομένους και, κυρίως, τους Καισαριανιώτες που στερούνται ομολογουμένως".
Τέλος, ένα άλλο δημοσίευμα της ίδιας εφημερίδας στις 26 Οκτωβρίου 1930 μας πληροφορεί ότι οι κάτοικοι Καισαριανής - Υμηττού διαμαρτυρήθηκαν στο υπουργείο Συγκοινωνίας για την άθλια συγκοινωνία στους οικισμούς τους και ζήτησαν αυτοκίνητα από την "Πάουερ" για να εξυπηρετηθεί πληθυσμός 40.000 συνολικά ανθρώπων.
Παιδεία
Mετά από έντονες προσπάθειες πρωτολειτούργησε στα 1924 - 1925 το πρώτο σχολείο, γνωστό ως "παλιά σχολεία", κοντά στο Ρέμα του Ηριδανού. Ένα σχολείο που ήταν μια λύση εξαιρετικής ανάγκης ένα πλινθόκτιστο που έμοιαζε περισσότερο με παράγκα. Το 1929, ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποφάσισε να κατασκευάσει σχολείο στην Καισαριανή, με δωρεά της γυναίκας του Έλενας Βενιζέλου. Το νέο σχολείο ήταν δυναμικότητας 400 μαθητών και έφερε το όνομα της χορηγού, "Σχολείο Βενιζέλου".
Ειδική μνεία πρέπει να γίνει για το σχολείο που ιδρύθηκε στην Καισαριανή και εξυπηρετούσε άτομα με ειδικές ανάγκες (το σημερινό Eιδικό Πειραματικό Eιδικό Σχολείο «Pόζα Iμβριώτη»), καθώς είναι το πρώτο στο είδος του που λειτούργησε στην Ελλάδα. Η λειτουργία του σχολείου αυτού εξακολουθεί μέχρι τις μέρες μας να προσφέρει εκπαίδευση στα άτομα με ειδικές ανάγκες και γι' αυτό θεωρείται ένα από τα σημαντικά έργα του μεσοπολέμου
Το σχολείο αυτό ιδρύθηκε το 1937, μεταξύ του Γυμναστηρίου NEAR-EAST και του Σκοπευτηρίου, και ονομάστηκε "Πρότυπο Σχολείο Ανωμάλων και Καθυστερημένων Παίδων". Η ίδρυση και η λειτουργία του σχολείου αυτού οφείλονταν στη μεγάλη Ελληνίδα παιδαγωγό Ρόζα Ιμβριώτη (1898-1977).
Η Ρόζα Ιμβριώτη είχε κάνει εξαίρετες σπουδές, εκτός από τη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών, στο Παρίσι και στο Βερολίνο και υπήρξε μαχητική σοσιαλίστρια και εχθρός του τότε καθεστώτος Μεταξά. Προκειμένου να πραγματώσει το όραμά της και να συνδράμει τα παιδιά με ειδικές ανάγκες, «χρησιμοποίησε» το Γερμανό ψυχολόγο Spranger, από τον οποίο είχε πάρει μερικά μαθήματα και ο ίδιος ο Μεταξάς, όταν φοιτούσε στην Ακαδημία Πολέμου του Βερολίνου, για να πιέσει το δικτάτορα.
Τελικά, παρά τη δεδηλωμένη έχθρα του Μεταξά προς την Ιμβριώτη, λόγω φρονημάτων, αυτός υποχώρησε και το σχολείο έγινε.
Αθλητισμός - Αθλητικές εγκαταστάσεις
Οι εγκατεστημένοι στην Καισαριανή Μικρασιάτες πρόσφυγες ήταν, ζωντανοί και δραστήριοι άνθρωποι και, συνεπώς, δεν μπορούσαν να τους βάλουν κάτω τα τεράστια προβλήματα που αντιμετώπιζαν…
Το «επίσημο» γήπεδο ποδοσφαίρου ήταν στην κάτω πλευρά του Σκοπευτηρίου και το ονόμαζαν "Κόροιβο" ενώ τα δοκάρια ήταν, συνήθως… πέτρες. Από το 1924, κι ενώ οι πρόσφυγες αγωνίζονταν για την επιβίωση, εμφανίζονται οι πρώτοι ανεξάρτητοι σύλλογοι με ονομασίες, όπως: "Τίγρης", "Ανίκητος", "Αρμενική Ένωσις", "Ηρακλής" κ.ά.
Ο πρώτος αθλητικός σύλλογος, που ιδρύθηκε επίσημα στην Καισαριανή, το 1927, από τη Φιλανθρωπική Αμερικανική Οργάνωση Near-East Relief, ήταν ο αθλητικός όμιλος με την ίδια επωνυμία Near - East.
Την αξιόλογη αθλητική δραστηριότητα της Καισαριανής βοήθησε σημαντικά η δημιουργία του "Δημοσίου Πρότυπου Παιδικού Γυμναστηρίου" γνωστού ως "Near East".
O ακάματος ερευνητής της ιστορίας της Kαισαρανής Γιάννης Kουβάς γράφει σχετικά με την ίδρυση του Γυμναστηρίου:
«Ήταν ένα λαμπρό οικοδόμημα, το καλύτερο της εποχής εκείνης. Το γυμναστήριο βρίσκεται ακριβώς απέναντι από τα σχολεία του Βενιζέλου, τα οποία ήταν η αφορμή για να γίνει.
Συγκεκριμένα στα εγκαίνια των σχολείων η Έλενα Βενιζέλου, αντικρύζοντας τον απέναντι ανοικοδόμητο χώρο, απευθύνθηκε στο διευθυντή του Αμερικάνικου Φιλανθρωπικού Ιδρύματος "Near East", Άρτσερ, και του έκανε την πρόταση να γίνει ένα γυμναστήριο για τα παιδιά στον απέναντι χώρο. Ο Άρτσερ, θεωρώντας εφικτή την πρόταση, ήλθε σε επαφή με το στέλεχος του ιδρύματος στη Νέα Υόρκη, Φρανκ Όμπερ, με στόχο την υλοποίηση του έργου.
Τελικά, με χρηματοδότηση του ιδρύματος Near East και του Αλεξ. Χάιντ, προέδρου του Ιδρύματος, η πρόταση έγινε πραγματικότητα και άρχισαν οι εργασίες για την κατασκευή του γυμναστηρίου.
Το οικόπεδο του γυμναστηρίου προέρχονταν από το χώρο αποκατάστασης των προσφύγων, ενώ για την κατασκευή του προσέφεραν εθελοντική εργασία ο αρχιτέκτονας Κ. Σγούτας και, όπως σ' όλα τα έργα, οι πρόσφυγες της Καισαριανής. Το έργο άρχισε το 1929 και τα εγκαίνιά του έγιναν στις αρχές του 1932. Στα εγκαίνια βρέθηκαν ο Ε. Βενιζέλος, οι υπουργοί Παιδείας, Υγιεινής και Πρόνοιας και ο Αμερικανός πρέσβης, Μακ-Βη.»
H οριστική εγκατάσταση των προσφύγων στην Kαισαριανή
Αρκετούς μήνες μετά την πρώτη εγκατάσταση των προσφύγων ξεκίνησαν κάποιες οργανωμένες προσπάθειες από το κράτος. Συγκεκριμένα, το Μάιο του 1923, ξεκίνησαν οι εργασίες, οι οποίες περιλάμβαναν την κατασκευή 500 ξύλινων παραπηγμάτων και 1.000 πλινθόκτιστων δωματίων. Η κατασκευή αυτή ήταν προσαρμοσμένη σ' αυτή των τετραγώνων. Συγκεκριμένα, κάθε 10 ή 12 σπίτια αποτελούσαν ένα τετράγωνο. Στο κέντρο κάθε τετραγώνου, που ήταν ένα είδος αυλείου χώρου, βρίσκονταν οι κοινές τουαλέτες. Δυο σημαντικές καισαριανιώτισσες η "ιέρεια" της παραδοσιακής μας μουσικής Δόμνα Σαμίου και η συγγραφέας Δέσποινα Φωτεινού περιγράφουν τις άθλιες συνθήκες ζωής όπως τις βίωσαν σε διαφορετικά χρόνια και από διαφορετική οπτική γωνιά.
Η γνωστή Kαισαριανιώτισσα ερευνήτρια της παραδοσιακής μας μουσικής Δόμνα Σαμίου θυμάται:
"Το φθινόπωρο, η Δημαρχία μοίραζε ένα ρολό από πισσόχαρτο στον κάθε νοικοκύρη και σκεπαζόνταν οι τάβλες της στέγης. Όμως ο άνεμος το 'σκιζε το χειμώνα και στάζανε τα νερά της βροχής μέσα σε τενεκέδες και λεκάνες. Έξι παράγκες στη σειρά, μεσοτοιχία μια τάβλα, έξι και από την άλλη. Όλα τα άκουγες, απ' το ροχαλητό μέχρι τους καβγάδες των γειτόνων… ".
Eνώ η συγγραφέας Δέσποινα Φωτεινού συμπληρώνει:
"Από 4 μεγάλα σοκάκια μπαίνεις στο τετράγωνο. Τα σπίτια πλίνθινα, ένα δωμάτιο δηλαδή για πέντε - έξι άτομα, κόπος και ιδρώτας για να χτιστούν, με τα χέρια τους τα χτίσανε. Από τη Μικρασία, όλοι, Βουρλά, Σιβρισάρι, Κουκλουτζά, Σμύρνη. Πλίνθινα δωμάτια, το ένα δίπλα στ' άλλο, κεραμίδια που το χειμώνα τρέχουν. Στην άκρη του τετραγώνου η βρύση, κάθε πρωί το ίδιο τροπάρι, οι τενεκέδες, ο ένας πίσω απ' τον άλλο περιμένουν να γεμίσουν για τη λάτρα της φαμίλιας. Στη μέση του τετραγώνου ήτανε οι κοινόχρηστοι καμπινέδες. Τέσσερις καμπινέδες για διακόσιους και παραπάνω νομάτους. Ένα χαντάκι διέσχιζε το τετράγωνο, μια φορά στις τόσες τ' ασβεστώναν…".
Τα πλινθόκτιστα, όπως προαναφέρθηκε, ήταν ο βασικό τρόπος κατασκευής οικιών για τους πρόσφυγες τα μικρά αυτά κτίσματα, που ήταν κατασκευασμένα από πλίνθους, ήταν ατελή και επέτρεψαν μια ευελιξία στις ατομικές επεμβάσεις των χρηστών. Παράλληλα με τον τύπο αυτό κατοικίας, κτίζονται και οι προσφυγικές πολυκατοικίες, στα τέλη της δεκαετίας του 1920, διώροφες με παρόμοια διάταξη μέσα στο τετράγωνο. Σε κάθε νοικοκυριό αναλογούσε μια επιφάνεια 36τ.μ. περίπου. Οι κατοικίες αυτές επεκτείνονταν κατά μήκος του παλιού στρατιωτικού δρόμου – σημερινή Λ. Εθνικής Αντίστασης – στον οποίο θα αναπτυχθεί η Καισαριανή και μέχρι την πλατεία και κατόπιν μέχρι το δημοτικό σχολείο «Βενιζέλου».
Αργότερα, κατασκευάσθηκαν και τριώροφες πολυκατοικίες.
Χαρακτηριστικό της κατάστασης που επικρατούσε στο συνοικισμό ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Ακρόπολις" στις 14 Σεπτεμβρίου 1929. Η εφημερίδα, με αφορμή την επίσκεψη του Δημάρχου Αθηναίων Σπ. Μερκούρη στο συνοικισμό έγραφε:
"Ο Δήμαρχος διεπίστωσε δε ότι η κατάστασις, υπό την οποίαν διαβιούν οι κάτοικοι τούτου του οικισμού, είναι αυτόχρημα τραγική. Το νερό, το οποίο διανέμεται εις τους κατοίκους, ανήρχετο μέχρι προ ολίγου καιρού εις 10 μόνο κυβικά μέτρα, τελευταίως δε ήρχισεν και αυτό να καταλίσκεται από τους εργολάβους, οι οποίοι κτίζουν νέας οικοδομάς. Τραγικώτερον, όμως παρουσιάζεται το ζήτημα των αποχωρητηρίων του συνοικισμού, τα οποία είναι ξύλινες παράγκες με ξύλινα πατώματα, κάτωθι των οποίων υπάρχουν ανοικτοί βόθροι. Αι εστίαι αυταί ακαθαρσίας όχι μόνον μολύνουν με τα αναθυμιάσεις των ολόκληρον τον συνοικισμόν, αλλά και αποτελούν παγίδας διά τους εισερχομένους εντός αυτών, λόγω του σαθρού των πατωμάτων. Τα περισσεύματα δε των βόθρων, μη έχοντα άλλοθεν διέξοδον εκχύνονται εις τας οδούς".
Ύδρευση του συνοικισμού
Τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους οι Καισαριανιώτες έπαιρναν νερό από το λεγόμενο "βρυσάκι". που ήταν μια βρύση επί της σημερινής οδού Φορμίωνος, απ' όπου μεταφέρανε το νερό με τα δοχεία.
Επίσης, στην περιοχή πίσω από το Χίλτον, είχαν τοποθετήσει μια "τρόμπα" η οποία έστελνε νερό σ' ένα ντεπόζιτο που βρισκόταν στην οδό "Δύο αδέλφια" (Μ. Καραολή) του συνοικισμού. Στο τέλος της δεκαετίας, το 1929 – 1930, τοποθετήθηκαν κάποιες βρύσες σε δημόσιους χώρους και σε ελάχιστα σπίτια
Δρόμοι - συγκοινωνία
Οι χωματένιοι δρόμοι παρέμειναν για αρκετά χρόνια, όπως και η προβληματική συγκοινωνία. Η λεωφόρος, ο κεντρικός δρόμος του συνοικισμού ασφαλτοστρώθηκε αρχικά μέχρι την πλατεία Αναγέννησης, στα μέσα της δεκαετίας του 1930. Το υπόλοιπο, όμως, τμήμα του συνοικισμού καθυστέρησε πολύ οι βασικοί δρόμοι ασφαλτοστρώθηκαν βαθμιαία από το 1950 και έπειτα. O "Προσφυγικός κόσμος" σε ρεπορτάζ που δημοσιεύθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 1927 έγραφε:
"Oι δρόμοι Ευτυχίδου, Χρεμωνίδου και η κατ' ευφημισμόν Λεωφόρος Υμηττού γίνονται αδιάβατοι, όταν βρέχει, γεμάτοι λάσπες και λακκούβες. Επίσης, η είδηση ότι η τροχιοδρομική γραμμή Παγκρατίου θα επεκταθεί μέχρι των συνοικισμών Βύρωνος και Καισαριανής, χαροποίησε τους ενδιαφερομένους και, κυρίως, τους Καισαριανιώτες που στερούνται ομολογουμένως".
Τέλος, ένα άλλο δημοσίευμα της ίδιας εφημερίδας στις 26 Οκτωβρίου 1930 μας πληροφορεί ότι οι κάτοικοι Καισαριανής - Υμηττού διαμαρτυρήθηκαν στο υπουργείο Συγκοινωνίας για την άθλια συγκοινωνία στους οικισμούς τους και ζήτησαν αυτοκίνητα από την "Πάουερ" για να εξυπηρετηθεί πληθυσμός 40.000 συνολικά ανθρώπων.
Παιδεία
Mετά από έντονες προσπάθειες πρωτολειτούργησε στα 1924 - 1925 το πρώτο σχολείο, γνωστό ως "παλιά σχολεία", κοντά στο Ρέμα του Ηριδανού. Ένα σχολείο που ήταν μια λύση εξαιρετικής ανάγκης ένα πλινθόκτιστο που έμοιαζε περισσότερο με παράγκα. Το 1929, ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποφάσισε να κατασκευάσει σχολείο στην Καισαριανή, με δωρεά της γυναίκας του Έλενας Βενιζέλου. Το νέο σχολείο ήταν δυναμικότητας 400 μαθητών και έφερε το όνομα της χορηγού, "Σχολείο Βενιζέλου".
Ειδική μνεία πρέπει να γίνει για το σχολείο που ιδρύθηκε στην Καισαριανή και εξυπηρετούσε άτομα με ειδικές ανάγκες (το σημερινό Eιδικό Πειραματικό Eιδικό Σχολείο «Pόζα Iμβριώτη»), καθώς είναι το πρώτο στο είδος του που λειτούργησε στην Ελλάδα. Η λειτουργία του σχολείου αυτού εξακολουθεί μέχρι τις μέρες μας να προσφέρει εκπαίδευση στα άτομα με ειδικές ανάγκες και γι' αυτό θεωρείται ένα από τα σημαντικά έργα του μεσοπολέμου
Το σχολείο αυτό ιδρύθηκε το 1937, μεταξύ του Γυμναστηρίου NEAR-EAST και του Σκοπευτηρίου, και ονομάστηκε "Πρότυπο Σχολείο Ανωμάλων και Καθυστερημένων Παίδων". Η ίδρυση και η λειτουργία του σχολείου αυτού οφείλονταν στη μεγάλη Ελληνίδα παιδαγωγό Ρόζα Ιμβριώτη (1898-1977).
Η Ρόζα Ιμβριώτη είχε κάνει εξαίρετες σπουδές, εκτός από τη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών, στο Παρίσι και στο Βερολίνο και υπήρξε μαχητική σοσιαλίστρια και εχθρός του τότε καθεστώτος Μεταξά. Προκειμένου να πραγματώσει το όραμά της και να συνδράμει τα παιδιά με ειδικές ανάγκες, «χρησιμοποίησε» το Γερμανό ψυχολόγο Spranger, από τον οποίο είχε πάρει μερικά μαθήματα και ο ίδιος ο Μεταξάς, όταν φοιτούσε στην Ακαδημία Πολέμου του Βερολίνου, για να πιέσει το δικτάτορα.
Τελικά, παρά τη δεδηλωμένη έχθρα του Μεταξά προς την Ιμβριώτη, λόγω φρονημάτων, αυτός υποχώρησε και το σχολείο έγινε.
Αθλητισμός - Αθλητικές εγκαταστάσεις
Οι εγκατεστημένοι στην Καισαριανή Μικρασιάτες πρόσφυγες ήταν, ζωντανοί και δραστήριοι άνθρωποι και, συνεπώς, δεν μπορούσαν να τους βάλουν κάτω τα τεράστια προβλήματα που αντιμετώπιζαν…
Το «επίσημο» γήπεδο ποδοσφαίρου ήταν στην κάτω πλευρά του Σκοπευτηρίου και το ονόμαζαν "Κόροιβο" ενώ τα δοκάρια ήταν, συνήθως… πέτρες. Από το 1924, κι ενώ οι πρόσφυγες αγωνίζονταν για την επιβίωση, εμφανίζονται οι πρώτοι ανεξάρτητοι σύλλογοι με ονομασίες, όπως: "Τίγρης", "Ανίκητος", "Αρμενική Ένωσις", "Ηρακλής" κ.ά.
Ο πρώτος αθλητικός σύλλογος, που ιδρύθηκε επίσημα στην Καισαριανή, το 1927, από τη Φιλανθρωπική Αμερικανική Οργάνωση Near-East Relief, ήταν ο αθλητικός όμιλος με την ίδια επωνυμία Near - East.
Την αξιόλογη αθλητική δραστηριότητα της Καισαριανής βοήθησε σημαντικά η δημιουργία του "Δημοσίου Πρότυπου Παιδικού Γυμναστηρίου" γνωστού ως "Near East".
O ακάματος ερευνητής της ιστορίας της Kαισαρανής Γιάννης Kουβάς γράφει σχετικά με την ίδρυση του Γυμναστηρίου:
«Ήταν ένα λαμπρό οικοδόμημα, το καλύτερο της εποχής εκείνης. Το γυμναστήριο βρίσκεται ακριβώς απέναντι από τα σχολεία του Βενιζέλου, τα οποία ήταν η αφορμή για να γίνει.
Συγκεκριμένα στα εγκαίνια των σχολείων η Έλενα Βενιζέλου, αντικρύζοντας τον απέναντι ανοικοδόμητο χώρο, απευθύνθηκε στο διευθυντή του Αμερικάνικου Φιλανθρωπικού Ιδρύματος "Near East", Άρτσερ, και του έκανε την πρόταση να γίνει ένα γυμναστήριο για τα παιδιά στον απέναντι χώρο. Ο Άρτσερ, θεωρώντας εφικτή την πρόταση, ήλθε σε επαφή με το στέλεχος του ιδρύματος στη Νέα Υόρκη, Φρανκ Όμπερ, με στόχο την υλοποίηση του έργου.
Τελικά, με χρηματοδότηση του ιδρύματος Near East και του Αλεξ. Χάιντ, προέδρου του Ιδρύματος, η πρόταση έγινε πραγματικότητα και άρχισαν οι εργασίες για την κατασκευή του γυμναστηρίου.
Το οικόπεδο του γυμναστηρίου προέρχονταν από το χώρο αποκατάστασης των προσφύγων, ενώ για την κατασκευή του προσέφεραν εθελοντική εργασία ο αρχιτέκτονας Κ. Σγούτας και, όπως σ' όλα τα έργα, οι πρόσφυγες της Καισαριανής. Το έργο άρχισε το 1929 και τα εγκαίνιά του έγιναν στις αρχές του 1932. Στα εγκαίνια βρέθηκαν ο Ε. Βενιζέλος, οι υπουργοί Παιδείας, Υγιεινής και Πρόνοιας και ο Αμερικανός πρέσβης, Μακ-Βη.»
H ίδρυση του Δήμου
Η Καισαριανή γίνεται ξεχωριστός Δήμος
Το 1934, ήταν η χρονιά που η Καισαριανή αποσπάται από το Δήμο Αθηναίων και γίνεται ξεχωριστός Δήμος.
Το 1934 οι εγγεγραμμένοι ήταν 2.700, εκ των οποίων οι 1.000 Βουρλιώτες. Υποψήφιοι ήταν ο Γεώργιος Κυπραίος ή Σούλιος απ' τα Βουρλά, ο Θεμιστοκλής Καρακάσης από τη Μαγνησία, που υποστηρίχτηκε από τους Λαϊκούς του Τσαλδάρη, ο Μπαλής ή Βαλής Νίκος τυπογράφος απ' τα Βουρλά, ο Ταμπάκης, ένας καλοκάγαθος μπακάλης και ακόμα, ο Γεωρ. Αρίστου, ο Χρ. Παπαγιάννης και ο Δημ. Μπατάγιας.
Δεν συγκέντρωσε κανείς το 40%, που ήταν η βάση. Γι' αυτό μετά 4 ημέρες - και συγκεκριμένα την 1η Απριλίου του '34 - επαναλαμβάνονται οι εκλογές ανάμεσα στους δύο πρώτους, με μεγαλύτερη ένταση, αφού έξω απ' τα εκλογικά τμήματα υπήρχαν ιππείς για να προασπίζουν την τάξη. Αυτοί έλαβαν: Καρακάσης 1.021 και ο Κυπραίος 21 ψήφους πιο πάνω. Ακολουθεί προσφυγή στο εφετείο. Τελικά νικητής ανακηρύσσεται ο Γ. Κυπραίος - Σούλιος
Το πρώτο Δημοτικό Συμβούλιο
Tο απόσπασμα από το βιβλίο του π.Προέδρου του Δημ.Συμβουλίου κ.Nίκου Σάμιου "H ιστορία του Δήμου Kαισαριανής – Mέσα από τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου – εκδόσεις "Eντός", είναι κατατοπιστικό για την περίοδο αυτή.
«Το πρώτο Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου μας συνεδρίασε για πρώτη φορά στις 9 Απριλίου του 1934 στο σπίτι του Δημοτικού Συμβούλου Αρ. Περιμένη (καθηγητή Μαθηματικών), στην οδό Σκοπευτηρίου 55, αμέσως μετά σε σπίτι της πλατείας Αναγέννησης, για να καταλήξει, στις 19 Ιουνίου του '34, στο ενοικιαζόμενο Δημαρχιακό Κατάστημα, στην οδό Υμηττού 2.
Το Δ.Σ. αποτελούνταν από τους:
Γεώργιο Κυπραίο ή Σούλιο, Δήμαρχο (ο οποίος φαίνεται ότι ξεκίνησε τα καθήκοντά του από τις 18 Μαΐου '34), Αρ. Περιμένη (δημαρχεύοντα μέχρι 18 Μαΐου '34), Δημ. Πετμεζά (Πρόεδρο Δ.Σ.), Σταύρο Βαρβαγιάννη (Αντιπρόεδρο Δ.Σ.), Σαράντη Βορίτση (Γραμματέα Δ.Σ.), Μ. Αντωνιάδη, Ανδρέα Αργυρόπουλο, Βασίλειο Βλαντή, Κυριάκο Γεωργιάδη, Πάτροκλο Γκούμα (γιατρό), Δημήτριο Δαυλάρη, Κωνσταντίνο Τζανετή ή Εισαγγελέα, Σάββα Εσκιτζή, Νέστορα Ζωίδη, Ι. Κοντολέοντα, Βασίλειο Μεσσάδο, Αθανάσιο Μπάβα, Χρήστο Τσολάκη, Δημ. Χατζηφωτιάδη (φαρμακοποιό). Αναφέρονται επίσης και οι: Α. Αγγελίδης, Νομικός Σύμβουλος, και Αντώνιος Σταθάκης, Ειδικός Γραμματέας.
Τα βασικότερα από τα θέματα που ασχολήθηκε το Δ.Σ. - μερικά από τα οποία λύθηκαν σύντομα, άλλα που εκκρεμούσαν γιατί δεν υπήρχαν χρήματα και άλλα που δεν λύθηκαν ποτέ - ήταν:
26 - 4 - 34
Η σφραγίδα του Δήμου να φέρει το σήμα του κριού. Xρησιμοποίησαν την κεφαλή του κριού έχοντας ως πρότυπο τη μαρμάρινη βυζαντινή βρύση που βρίσκεται έξω από τη Mονή Kαισαριανής ως σύμβολο γονιμότητας και δύναμης.
Σύνταξη οργανισμού εσωτερικής υπηρεσίας του Δήμου και στελέχωση προσωπικού.
Αναζήτηση οικήματος, αφού, πριν καταλήξουν στο οίκημα της οδού Υμηττού 2, άλλαξαν χώρο.
Προβλήματα ύδρευσης του πληθυσμού. Η μεταφορά του νερού γινόταν με βυτία, έπρεπε λοιπόν να τοποθετηθούν κρουνοί σε διάφορες γωνιές των δρόμων για την εξυπηρέτηση του κόσμου. Κατασκευή κρασπέδων, ρείθρων (75 δρχ. για κάθε γωνιακό και 50 δρχ. για κάθε μη γωνιακό σπίτι όρισαν). Προβληματισμός για κατασκευή της λεωφόρου, επέκταση λεωφορειακής γραμμής μέχρι "Κόλλια", για να τονωθεί η τουριστική κίνηση προς τις αρχαιότητες της Καισαριανής.
Κατάβρεγμα δρόμων.
Διάθεση κεφαλαίου 40.000 δρχ. προς επισκευή οδών δεξιά της λεωφόρου. Τα σκουπίδια τα έπαιρναν με 6 κάρα.
Στο γυμναστήριο της Νήαρ Ήστ υπήρχε λαϊκό ιατρείο με αρωγό το Δήμο. Πρόσληψη ενός γιατρού, του Τριανταφυλλίδη και του βοηθού του Αντ. Σταθάκη, για να στελεχώσουν το ιατρείο.
Ίδρυση σχολικού ταμείου του 4ου Δημοτικού Σχολείου Καισαριανής. Συsζήτησαν να δώσουν σε τρεις δρόμους τα ονόματα τριών επιφανών δημοσιογράφων της Σμύρνης, του Ν. Τσουρουκτσόγλου, του Σωτηρ. Σολομωνίδου, του Μιλτιάδη Σεϊζάνη (το Συμβούλιο ανέβαλε την απόφασή του).
16 - 7 - 34
Δημιουργία λαϊκής αγοράς, δημοτικού νεκροταφείου και έγκριση 70.000 δρχ. για την περιτείχισή του. Μετά είχαμε και άλλη δαπάνη 125.403 δρχ. για τη συνέχιση αυτού του έργου (11-5-35).7-8-34Ο προϋπολογισμός του Δήμου συντάχτηκε έτσι ώστε να φτάσει στο ύψος των 3.285.5000 δρχ. (ο μισθός ενός ανώτερου υπαλλήλου ήταν 4.000 δρχ).
Το 1934, ήταν η χρονιά που η Καισαριανή αποσπάται από το Δήμο Αθηναίων και γίνεται ξεχωριστός Δήμος.
Το 1934 οι εγγεγραμμένοι ήταν 2.700, εκ των οποίων οι 1.000 Βουρλιώτες. Υποψήφιοι ήταν ο Γεώργιος Κυπραίος ή Σούλιος απ' τα Βουρλά, ο Θεμιστοκλής Καρακάσης από τη Μαγνησία, που υποστηρίχτηκε από τους Λαϊκούς του Τσαλδάρη, ο Μπαλής ή Βαλής Νίκος τυπογράφος απ' τα Βουρλά, ο Ταμπάκης, ένας καλοκάγαθος μπακάλης και ακόμα, ο Γεωρ. Αρίστου, ο Χρ. Παπαγιάννης και ο Δημ. Μπατάγιας.
Δεν συγκέντρωσε κανείς το 40%, που ήταν η βάση. Γι' αυτό μετά 4 ημέρες - και συγκεκριμένα την 1η Απριλίου του '34 - επαναλαμβάνονται οι εκλογές ανάμεσα στους δύο πρώτους, με μεγαλύτερη ένταση, αφού έξω απ' τα εκλογικά τμήματα υπήρχαν ιππείς για να προασπίζουν την τάξη. Αυτοί έλαβαν: Καρακάσης 1.021 και ο Κυπραίος 21 ψήφους πιο πάνω. Ακολουθεί προσφυγή στο εφετείο. Τελικά νικητής ανακηρύσσεται ο Γ. Κυπραίος - Σούλιος
Το πρώτο Δημοτικό Συμβούλιο
Tο απόσπασμα από το βιβλίο του π.Προέδρου του Δημ.Συμβουλίου κ.Nίκου Σάμιου "H ιστορία του Δήμου Kαισαριανής – Mέσα από τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου – εκδόσεις "Eντός", είναι κατατοπιστικό για την περίοδο αυτή.
«Το πρώτο Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου μας συνεδρίασε για πρώτη φορά στις 9 Απριλίου του 1934 στο σπίτι του Δημοτικού Συμβούλου Αρ. Περιμένη (καθηγητή Μαθηματικών), στην οδό Σκοπευτηρίου 55, αμέσως μετά σε σπίτι της πλατείας Αναγέννησης, για να καταλήξει, στις 19 Ιουνίου του '34, στο ενοικιαζόμενο Δημαρχιακό Κατάστημα, στην οδό Υμηττού 2.
Το Δ.Σ. αποτελούνταν από τους:
Γεώργιο Κυπραίο ή Σούλιο, Δήμαρχο (ο οποίος φαίνεται ότι ξεκίνησε τα καθήκοντά του από τις 18 Μαΐου '34), Αρ. Περιμένη (δημαρχεύοντα μέχρι 18 Μαΐου '34), Δημ. Πετμεζά (Πρόεδρο Δ.Σ.), Σταύρο Βαρβαγιάννη (Αντιπρόεδρο Δ.Σ.), Σαράντη Βορίτση (Γραμματέα Δ.Σ.), Μ. Αντωνιάδη, Ανδρέα Αργυρόπουλο, Βασίλειο Βλαντή, Κυριάκο Γεωργιάδη, Πάτροκλο Γκούμα (γιατρό), Δημήτριο Δαυλάρη, Κωνσταντίνο Τζανετή ή Εισαγγελέα, Σάββα Εσκιτζή, Νέστορα Ζωίδη, Ι. Κοντολέοντα, Βασίλειο Μεσσάδο, Αθανάσιο Μπάβα, Χρήστο Τσολάκη, Δημ. Χατζηφωτιάδη (φαρμακοποιό). Αναφέρονται επίσης και οι: Α. Αγγελίδης, Νομικός Σύμβουλος, και Αντώνιος Σταθάκης, Ειδικός Γραμματέας.
Τα βασικότερα από τα θέματα που ασχολήθηκε το Δ.Σ. - μερικά από τα οποία λύθηκαν σύντομα, άλλα που εκκρεμούσαν γιατί δεν υπήρχαν χρήματα και άλλα που δεν λύθηκαν ποτέ - ήταν:
26 - 4 - 34
Η σφραγίδα του Δήμου να φέρει το σήμα του κριού. Xρησιμοποίησαν την κεφαλή του κριού έχοντας ως πρότυπο τη μαρμάρινη βυζαντινή βρύση που βρίσκεται έξω από τη Mονή Kαισαριανής ως σύμβολο γονιμότητας και δύναμης.
Σύνταξη οργανισμού εσωτερικής υπηρεσίας του Δήμου και στελέχωση προσωπικού.
Αναζήτηση οικήματος, αφού, πριν καταλήξουν στο οίκημα της οδού Υμηττού 2, άλλαξαν χώρο.
Προβλήματα ύδρευσης του πληθυσμού. Η μεταφορά του νερού γινόταν με βυτία, έπρεπε λοιπόν να τοποθετηθούν κρουνοί σε διάφορες γωνιές των δρόμων για την εξυπηρέτηση του κόσμου. Κατασκευή κρασπέδων, ρείθρων (75 δρχ. για κάθε γωνιακό και 50 δρχ. για κάθε μη γωνιακό σπίτι όρισαν). Προβληματισμός για κατασκευή της λεωφόρου, επέκταση λεωφορειακής γραμμής μέχρι "Κόλλια", για να τονωθεί η τουριστική κίνηση προς τις αρχαιότητες της Καισαριανής.
Κατάβρεγμα δρόμων.
Διάθεση κεφαλαίου 40.000 δρχ. προς επισκευή οδών δεξιά της λεωφόρου. Τα σκουπίδια τα έπαιρναν με 6 κάρα.
Στο γυμναστήριο της Νήαρ Ήστ υπήρχε λαϊκό ιατρείο με αρωγό το Δήμο. Πρόσληψη ενός γιατρού, του Τριανταφυλλίδη και του βοηθού του Αντ. Σταθάκη, για να στελεχώσουν το ιατρείο.
Ίδρυση σχολικού ταμείου του 4ου Δημοτικού Σχολείου Καισαριανής. Συsζήτησαν να δώσουν σε τρεις δρόμους τα ονόματα τριών επιφανών δημοσιογράφων της Σμύρνης, του Ν. Τσουρουκτσόγλου, του Σωτηρ. Σολομωνίδου, του Μιλτιάδη Σεϊζάνη (το Συμβούλιο ανέβαλε την απόφασή του).
16 - 7 - 34
Δημιουργία λαϊκής αγοράς, δημοτικού νεκροταφείου και έγκριση 70.000 δρχ. για την περιτείχισή του. Μετά είχαμε και άλλη δαπάνη 125.403 δρχ. για τη συνέχιση αυτού του έργου (11-5-35).7-8-34Ο προϋπολογισμός του Δήμου συντάχτηκε έτσι ώστε να φτάσει στο ύψος των 3.285.5000 δρχ. (ο μισθός ενός ανώτερου υπαλλήλου ήταν 4.000 δρχ).
Από το 1940 μέχρι τις μέρες μας
Εθνική Αντίσταση
Στις 27 του Απρίλη 1941 τα γερμανικά στρατεύματα μπαίνουν στην Αθήνα.
Στην Καισαριανή υπάρχουν δύο αυτόνομες ομάδες κομμουνιστών, που δρουν ενάντια στην δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά. Η μία με την καθοδήγηση του Θανάση Κλάρα (Άρη Βελουχιώτη) και του Γιάννη Χατζηπαναγιώτου. Η άλλη υπό τον νομομαθή Κώστα Μακαρώνα. Την ίδια μέρα της εισόδου των Γερμανών, γράφεται το πρώτο σύνθημα στον τοίχο της Νήαρ Ηστ : "ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΄Η ΘΑΝΑΤΟΣ" από τη δασκάλα Φωτεινή Τσαμπάση και τον Στέλιο Φραγκόπουλο. Ήταν η πρώτη αντιστασιακή πράξη στην Καισαριανή, ίσως και στην Ελλάδα.
15 του Μάη 1941. Είναι λίγες η μέρες που ο Θανάσης Κλάρας γύρισε από το μέτωπο και σε σύσκεψη με 12 παλιούς συντρόφους του, στο άλσος της σημερινής Πανεπιστημιούπολης, μιλάει για την ανάγκη συνέχισης του ένοπλου αγώνα.
Στις 21 Μάη του ’41, δημιουργείται και η Εθνική Αλληλεγγύη (Ε.Α.), με στόχο τη στήριξη του σκληρά δοκιμαζόμενου από την πείνα λαού στον αγώνα του για την επιβίωση. Με τη δημιουργία του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (Ε.Α.Μ.), στις 16 Ιουλίου του ίδιου χρόνου, οι ομάδες Κλάρα και Μακαρώνα, προσχωρούν στο Ε.Α.Μ.
Στις αρχές του 1942 (16 Φεβρουαρίου) δημιουργείται ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (Ε.Λ.Α.Σ.).
Η εξέλιξή του είναι γοργή, όπως και του Ε.Α.Μ.. Η πρώτη ομάδα μαχητών της Καισαριανής γίνεται λόχος, και με τα πρώτα όπλα που αποκτά εξοπλίζεται και ο δεύτερος λόχος, της άνω Καισαριανής. Οι ανάγκες του αγώνα οδηγούν τον Ιούνιο του 1943 στη δημιουργία της Ο.Π.Λ.Α (Ομάδες Περιφρούρησης Λαϊκού Αγώνα)- που μετέπειτα ονομάστηκε Εθνική Πολιτοφυλακή - για την περιφρούρηση των αντιστασιακών ενεργειών και των αγωνιστών.Οι Γερμανοί αρπάζουν τα πάντα, και οι στερήσεις, η πείνα, η τρομοκρατία, είναι καθημερινά. Γέροντες και παιδιά πεθαίνουν από την πείνα, ενώ οι Γερμανοί διαλέγουν το Σκοπευτήριο ως τόπο εκτελέσεων.
Η Καισαριανή, όπως και όλες οι ανατολικές συνοικίες, μάχεται σκληρά.
47 μάχες έδωσαν οι ανατολικές συνοικίες με τους Γερμανούς και τους θλιβερούς τους συνεργάτες. Δυο φορές οι εχθροί έβαλαν φωτιά κι έκαψαν τις φτωχικές της παράγκες, κι όμως η Καισαριανή δε λύγισε.
Μια από τις κορυφαίες αλλά και πιο τραγικές πράξεις – ανάμεσα στις δεκάδες άλλες – ήταν αυτή της 16ης Ιουνίου 1944 που συνέβη κοντά στο Μοναστήρι της Καισαριανής, μεγάλες δυνάμεις τσολιάδων και Γερμανών, είχαν κυκλώσει τη συνοικία μέχρι τον Υμηττό. Δέκα παλικαριά ήταν ο αιμάτινος φόρος στο βωμό της λευτεριάς. Ο Απόλλωνας Δαυλάκος, ο Πρόδρομος Αδραμίτογλου, ο Σωτήρης Βενιέρης, ο Ανδρέας Κρυσταλάκος, ο Μιχάλης Μενεγάκης, ο Νίκος Νταλιάνης, ο Γιώργος Πολεμαρχάκης σκοτώθηκαν στη μάχη.
Τον Στέφανο Τσάφο τον συνέλαβαν λαβωμένο και τον μετέφεραν στο Γουδί πάνω σε έναν γάιδαρο, όπου τον αποτελείωσαν. Τον Κυριάκο Φερεντίνο και τον Γερμανό Χατζηνόπουλο τους συνέλαβαν και κατακρεούργησαν στο νεκροταφείο…
Από το τα μέσα Αυγούστου του ’44 – κοντά δυο μήνες πριν αποχωρήσουν οι Γερμανοί από την Αθήνα - η Καισαριανή είναι ελεύθερη! Οι άνθρωποι κυκλοφορούν ελεύθερα μέρα-νύχτα και πανηγυρίζουν, αλλά παράλληλα μάχονται.
Στις 12 Οκτώβρη 1944, οι τελευταίοι Γερμανοί φεύγουν από την Αθήνα και ο λαός γιορτάζει πανηγυρικά την Απελευθέρωση.
Στις 27 του Απρίλη 1941 τα γερμανικά στρατεύματα μπαίνουν στην Αθήνα.
Στην Καισαριανή υπάρχουν δύο αυτόνομες ομάδες κομμουνιστών, που δρουν ενάντια στην δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά. Η μία με την καθοδήγηση του Θανάση Κλάρα (Άρη Βελουχιώτη) και του Γιάννη Χατζηπαναγιώτου. Η άλλη υπό τον νομομαθή Κώστα Μακαρώνα. Την ίδια μέρα της εισόδου των Γερμανών, γράφεται το πρώτο σύνθημα στον τοίχο της Νήαρ Ηστ : "ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΄Η ΘΑΝΑΤΟΣ" από τη δασκάλα Φωτεινή Τσαμπάση και τον Στέλιο Φραγκόπουλο. Ήταν η πρώτη αντιστασιακή πράξη στην Καισαριανή, ίσως και στην Ελλάδα.
15 του Μάη 1941. Είναι λίγες η μέρες που ο Θανάσης Κλάρας γύρισε από το μέτωπο και σε σύσκεψη με 12 παλιούς συντρόφους του, στο άλσος της σημερινής Πανεπιστημιούπολης, μιλάει για την ανάγκη συνέχισης του ένοπλου αγώνα.
Στις 21 Μάη του ’41, δημιουργείται και η Εθνική Αλληλεγγύη (Ε.Α.), με στόχο τη στήριξη του σκληρά δοκιμαζόμενου από την πείνα λαού στον αγώνα του για την επιβίωση. Με τη δημιουργία του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (Ε.Α.Μ.), στις 16 Ιουλίου του ίδιου χρόνου, οι ομάδες Κλάρα και Μακαρώνα, προσχωρούν στο Ε.Α.Μ.
Στις αρχές του 1942 (16 Φεβρουαρίου) δημιουργείται ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (Ε.Λ.Α.Σ.).
Η εξέλιξή του είναι γοργή, όπως και του Ε.Α.Μ.. Η πρώτη ομάδα μαχητών της Καισαριανής γίνεται λόχος, και με τα πρώτα όπλα που αποκτά εξοπλίζεται και ο δεύτερος λόχος, της άνω Καισαριανής. Οι ανάγκες του αγώνα οδηγούν τον Ιούνιο του 1943 στη δημιουργία της Ο.Π.Λ.Α (Ομάδες Περιφρούρησης Λαϊκού Αγώνα)- που μετέπειτα ονομάστηκε Εθνική Πολιτοφυλακή - για την περιφρούρηση των αντιστασιακών ενεργειών και των αγωνιστών.Οι Γερμανοί αρπάζουν τα πάντα, και οι στερήσεις, η πείνα, η τρομοκρατία, είναι καθημερινά. Γέροντες και παιδιά πεθαίνουν από την πείνα, ενώ οι Γερμανοί διαλέγουν το Σκοπευτήριο ως τόπο εκτελέσεων.
Η Καισαριανή, όπως και όλες οι ανατολικές συνοικίες, μάχεται σκληρά.
47 μάχες έδωσαν οι ανατολικές συνοικίες με τους Γερμανούς και τους θλιβερούς τους συνεργάτες. Δυο φορές οι εχθροί έβαλαν φωτιά κι έκαψαν τις φτωχικές της παράγκες, κι όμως η Καισαριανή δε λύγισε.
Μια από τις κορυφαίες αλλά και πιο τραγικές πράξεις – ανάμεσα στις δεκάδες άλλες – ήταν αυτή της 16ης Ιουνίου 1944 που συνέβη κοντά στο Μοναστήρι της Καισαριανής, μεγάλες δυνάμεις τσολιάδων και Γερμανών, είχαν κυκλώσει τη συνοικία μέχρι τον Υμηττό. Δέκα παλικαριά ήταν ο αιμάτινος φόρος στο βωμό της λευτεριάς. Ο Απόλλωνας Δαυλάκος, ο Πρόδρομος Αδραμίτογλου, ο Σωτήρης Βενιέρης, ο Ανδρέας Κρυσταλάκος, ο Μιχάλης Μενεγάκης, ο Νίκος Νταλιάνης, ο Γιώργος Πολεμαρχάκης σκοτώθηκαν στη μάχη.
Τον Στέφανο Τσάφο τον συνέλαβαν λαβωμένο και τον μετέφεραν στο Γουδί πάνω σε έναν γάιδαρο, όπου τον αποτελείωσαν. Τον Κυριάκο Φερεντίνο και τον Γερμανό Χατζηνόπουλο τους συνέλαβαν και κατακρεούργησαν στο νεκροταφείο…
Από το τα μέσα Αυγούστου του ’44 – κοντά δυο μήνες πριν αποχωρήσουν οι Γερμανοί από την Αθήνα - η Καισαριανή είναι ελεύθερη! Οι άνθρωποι κυκλοφορούν ελεύθερα μέρα-νύχτα και πανηγυρίζουν, αλλά παράλληλα μάχονται.
Στις 12 Οκτώβρη 1944, οι τελευταίοι Γερμανοί φεύγουν από την Αθήνα και ο λαός γιορτάζει πανηγυρικά την Απελευθέρωση.
Απελευθέρωση - Δεκεμβριανά, εμφύλιος
Στη σύγκρουση του Δεκέμβρη του '44 η συντριπτική πλειονότητα του λαού της Καισαριανής συνεχίζει να βρίσκεται στο πλευρό του Ε.Λ.Α.Σ., πολεμώντας τώρα τους Άγγλους και τους συνεργάτες τους.
Κατά τη διάρκεια των μαχών αυτών η συνοικία ερημώνει από τα γυναικόπαιδα, οι Άγγλοι και οι "Pιμινίτες" βομβαρδίζουν με όλμους και πολυβόλα αδιάκριτα οτιδήποτε κινείται στην πόλη. Τα παλικάρια της συνοικίας αμύνονται ηρωικά. Οι Άγγλοι και οι ντόπιοι συνεργάτες τους μετά την άνιση αυτή μάχη εισέρχονται στην Καισαριανή και ακολουθεί η "συμμαχική" κατοχή στη συνοικία.
Οι νέοι πλέον κατακτητές καταλαμβάνουν το γυμναστήριο της Near East και το Σκοπευτήριο, στο οποίο μάλιστα αρχίζουν να εξασκούνται στη σκοποβολή, προσβάλλοντας, έτσι, τη μνήμη των αγωνιστών της ελευθερίας που εκτελέστηκαν εκεί.
Η πτώση τελική έρχεται με πολλούς νεκρούς και τραυματίες. Ακολουθεί ο Γολγοθάς, το στίγμα για τον ελληνικό πολιτισμό: τα Μακρονήσια, η τρομοκρατία, οι φυλακίσεις, οι διώξεις των αγωνιστών. Η Καισαριανή μπαίνει στη μαύρη λίστα και τίθεται "υπό επιτήρηση"….
Mια σειρά διορισμένων από την κεντρική εξουσία Δημάρχων κρατούν – χωρίς να επιδείξουν ουσιαστικό ενδιαφέρον – τα ηνία του Δήμου.
Κατά τη διάρκεια των μαχών αυτών η συνοικία ερημώνει από τα γυναικόπαιδα, οι Άγγλοι και οι "Pιμινίτες" βομβαρδίζουν με όλμους και πολυβόλα αδιάκριτα οτιδήποτε κινείται στην πόλη. Τα παλικάρια της συνοικίας αμύνονται ηρωικά. Οι Άγγλοι και οι ντόπιοι συνεργάτες τους μετά την άνιση αυτή μάχη εισέρχονται στην Καισαριανή και ακολουθεί η "συμμαχική" κατοχή στη συνοικία.
Οι νέοι πλέον κατακτητές καταλαμβάνουν το γυμναστήριο της Near East και το Σκοπευτήριο, στο οποίο μάλιστα αρχίζουν να εξασκούνται στη σκοποβολή, προσβάλλοντας, έτσι, τη μνήμη των αγωνιστών της ελευθερίας που εκτελέστηκαν εκεί.
Η πτώση τελική έρχεται με πολλούς νεκρούς και τραυματίες. Ακολουθεί ο Γολγοθάς, το στίγμα για τον ελληνικό πολιτισμό: τα Μακρονήσια, η τρομοκρατία, οι φυλακίσεις, οι διώξεις των αγωνιστών. Η Καισαριανή μπαίνει στη μαύρη λίστα και τίθεται "υπό επιτήρηση"….
Mια σειρά διορισμένων από την κεντρική εξουσία Δημάρχων κρατούν – χωρίς να επιδείξουν ουσιαστικό ενδιαφέρον – τα ηνία του Δήμου.
H Καισαριανή από το 1951 και μετά…
Η συνοικία που έχυσε αίμα στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, που αποκάλυψε τους δοσίλογους, που προσπάθησε να ανατρέψει τα σχέδια του εξανδραποδισμού, τίθεται τώρα στο περιθώριο ή, καλύτερα, στην απομόνωση. Την αδούλωτη αυτή στάση της θα την πληρώσει για αρκετές δεκαετίες… Η ανώμαλη κατάσταση των διορισμένων και παυσμένων δημάρχων λήγει το 1951, όπου εκλέγεται, μετά από περιπέτειες, Δήμαρχος Καισαριανής ο Λεωνίδας Μανωλίδης. Σε προκήρυξη που κυκλοφόρησε προεκλογικά ο συνδυασμός "Καισαριανή - Λαός - Μανωλίδης" στις 5 Απριλίου 1951, αναφέρεται ότι :
"Μέσα σ' αυτά τα χρόνια - αναφέρει η προκήρυξη - αλώνισαν, σμπαράλιασαν και εκομματίστηκαν οι διάφοροι διορισμένοι. Τίποτα δεν έκαναν για το καλό του τόπου, άφησαν την Καισαριανή να ψευτοζεί, ερειπωμένη σαν παλιοχώρι. Οι δρόμοι της είναι άθλιοι, νερό δεν έχει, ούτε καθαριότητα. Αποχέτευση και υπόνομοι είναι ανύπαρκτοι. Κινδυνεύουμε να πνιγούμε όταν βρέχει, μας πνίγει η σκόνη της λεωφόρου όταν φυσάει ή περνάει αυτοκίνητο. Τα σχολεία των παιδιών μας βρίσκονται σε κακά χάλια. Ο Αθλητισμός ούτε υποστηρίχθηκε, ούτε απησχόλησε ποτέ κανένα σοβαρά, όσο κι όπως αξίζει. Όσο για την ιατρική περίθαλψη, προπάντων για τις άπορες οικογένειες, αυτή ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Και το χειρότερο, την Καισαριανή την είχαν καταντήσει σκουπιδαριό των άλλων γειτονικών δήμων". Η εκλογή του θα εγκαινιάσει μια νέα εποχή στην Καισαριανή, καθώς αγωνιστές δήμαρχοι προερχόμενοι από το αριστερό δημοκρατικό κίνημα, θα είναι πάντα στο τιμόνι του Δήμου.
Το έργο του Λ. Μανωλίδη θα συνεχίσει από το 1964, που εκλέγεται για πρώτη φορά δήμαρχος Καισαριανής, και ύστερα ο Παναγιώτης Μακρής. Ο Παναγιώτης Μακρής θα εκλέγεται συνεχώς δήμαρχος μέχρι το 1990, αν εξαιρέσουμε την περίοδο της χούντας (1967-1974) όπου συλλαμβάνεται και εξορίζεται, μαζί με άλλους δημοκράτες-αγωνιστές. Το έργο του αναγνωρίστηκε από όλους τους Καισαριανιώτες και από το Δημοτικό Συμβούλιο, το οποίο τον ανακήρυξε επίτιμο δήμαρχο της πόλης.
Επόμενος δήμαρχος ο Θανάσης Μπαρτσώκας (1990 – 1998), Γιώργος Κατημερτζής (1998 – 2002), Θανάσης Μπαρτσώκας (2002 – 2005).
Σημερινός Δήμαρχος ο Σπύρος Τζόκας.
"Μέσα σ' αυτά τα χρόνια - αναφέρει η προκήρυξη - αλώνισαν, σμπαράλιασαν και εκομματίστηκαν οι διάφοροι διορισμένοι. Τίποτα δεν έκαναν για το καλό του τόπου, άφησαν την Καισαριανή να ψευτοζεί, ερειπωμένη σαν παλιοχώρι. Οι δρόμοι της είναι άθλιοι, νερό δεν έχει, ούτε καθαριότητα. Αποχέτευση και υπόνομοι είναι ανύπαρκτοι. Κινδυνεύουμε να πνιγούμε όταν βρέχει, μας πνίγει η σκόνη της λεωφόρου όταν φυσάει ή περνάει αυτοκίνητο. Τα σχολεία των παιδιών μας βρίσκονται σε κακά χάλια. Ο Αθλητισμός ούτε υποστηρίχθηκε, ούτε απησχόλησε ποτέ κανένα σοβαρά, όσο κι όπως αξίζει. Όσο για την ιατρική περίθαλψη, προπάντων για τις άπορες οικογένειες, αυτή ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Και το χειρότερο, την Καισαριανή την είχαν καταντήσει σκουπιδαριό των άλλων γειτονικών δήμων". Η εκλογή του θα εγκαινιάσει μια νέα εποχή στην Καισαριανή, καθώς αγωνιστές δήμαρχοι προερχόμενοι από το αριστερό δημοκρατικό κίνημα, θα είναι πάντα στο τιμόνι του Δήμου.
Το έργο του Λ. Μανωλίδη θα συνεχίσει από το 1964, που εκλέγεται για πρώτη φορά δήμαρχος Καισαριανής, και ύστερα ο Παναγιώτης Μακρής. Ο Παναγιώτης Μακρής θα εκλέγεται συνεχώς δήμαρχος μέχρι το 1990, αν εξαιρέσουμε την περίοδο της χούντας (1967-1974) όπου συλλαμβάνεται και εξορίζεται, μαζί με άλλους δημοκράτες-αγωνιστές. Το έργο του αναγνωρίστηκε από όλους τους Καισαριανιώτες και από το Δημοτικό Συμβούλιο, το οποίο τον ανακήρυξε επίτιμο δήμαρχο της πόλης.
Επόμενος δήμαρχος ο Θανάσης Μπαρτσώκας (1990 – 1998), Γιώργος Κατημερτζής (1998 – 2002), Θανάσης Μπαρτσώκας (2002 – 2005).
Σημερινός Δήμαρχος ο Σπύρος Τζόκας.
Σκοπευτήριο
Η λειτουργία του πρίν και μετά τον πόλεμο
Ο χώρος του Σκοπευτηρίου, πριν το '22, ήταν μια δασώδης και βραχώδης περιοχή που χρησίμευε για τη σκόπευση των στρατιωτών και ειδικά του πυροβολικού σώματος. O ερχομός των προσφύγων στην Αθήνα προκάλεσε, τεράστιο θέμα εγκατάστασής τους σε διάφορες περιοχές της Αττικής. Μια τέτοια περιοχή ήταν και η Καλλιθέα, στην οποία υπήρχε τότε το Σκοπευτήριο. Προκειμένου, λοιπόν, να εγκατασταθούν οι πρόσφυγες απαλλοτριώθηκε από το κράτος η περιοχή του Σκοπευτηρίου της Καλλιθέας στη συνέχεια προχώρησαν οι ενέργειες εξεύρεσης νέου χώρου. Ο νέος τόπος που επιλέχθηκε ήταν η Καισαριανή. Συγκεκριμένα, μεταβιβάστηκε μια έκταση εμβαδού 710 στρεμμάτων της Καισαριανής στην Πανελλήνια Σκοπευτική Εταιρεία (Π.Σ.Ε.), με την προϋπόθεση ότι το χώρο θα χρησιμοποιούν και οι ένοπλες δυνάμεις. Αργότερα, παραχωρήθηκε και στον Όμιλο Φιλάθλων Κυνηγετικού Όπλου (Ο.Φ.Κ.Ο.).
Το χώρο αυτό επέλεξαν οι Γερμανοί ως τόπο εκτέλεσης των αγωνιστών… Οι εκτελέσεις στο Σκοπευτήριο ήταν, σχεδόν, καθημερινό φαινόμενο. Το 1942 εκτελέστηκαν 13 πατριώτες, το 1943 άλλοι 147 και το 1944 , εκτελέστηκαν 440 πατριώτες. Εκτός απ' αυτούς εκτελέστηκαν και 25 αντιφασίστες στρατιώτες του κατακτητή (20 Ιταλοί και 5 Γερμανοί). Η κορυφαία και πιο τραγική στιγμή στην ιστορία του Σκοπευτηρίου ήταν η μαζική εκτέλεση 200 πατριωτών - κομμουνιστών την πρωτομαγιά του 1944. Η συντριπτική πλειονότητα αυτών ήταν έγκλειστοι της Ακροναυπλίας, που η μεταξική δικτατορία είχε παραδώσει στα κατοχικά στρατεύματα, χωρίς να τους δώσει την ευκαιρία να υπερασπιστούν τη πατρίδα τους.
Από το στρατόπεδο Χαϊδαρίου οι 200 πατριώτες, με επικεφαλής τον Ναπολέοντα Σουκατζίδη, μεταφέρθηκαν και εκτελέστηκαν στο Σκοπευτήριο, σε αντίποινα για την εκτέλεση Γερμανών αξιωματικών στους Μολάους της Λακωνίας. Στην πορεία προς το Σκοπευτήριο, οι αγωνιστές έριχναν σημειώματα για τα αγαπημένα τους πρόσωπα, τα οποία περισυνέλεγαν οι Καισαριανιώτες.
Οι μελλοθάνατοι αγωνιστές μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα ήταν όρθιοι, γενναίοι, με κυρίαρχο το αίσθημα της αυτοθυσίας, που ενσάρκωνε μέσα της το ανώτατο ιδανικό του ανθρώπου. Οι αγωνιστές πέθαναν τραγουδώντας τον Εθνικό Ύμνο και ζητωκραυγάζοντας για το Ε.Α.Μ.
Το 1984, γίνεται το πρώτο βήμα, ο χώρος των 110 στρεμμάτων κηρύσσεται από το υπουργείο Πολιτισμού ιστορικός μνημειακός, ο χαρακτηρισμός αυτός κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικός, καθώς απαγορεύεται κάθε παρέμβαση πλέον στο χώρο που αντιστρατεύεται το χαρακτήρα αυτό.
Η απόφαση αυτή δίνει την ευκαιρία στο Δήμο Καισαριανής να προκηρύξει, τον ίδιο χρόνο, πανελλήνιο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, για την διαμόρφωση του χώρου σε αισθητικό πάρκο αναψυχής και Πολιτισμού και ανάδειξη της ιστορικής του φυσιογνωμίας. Ο διαγωνισμός διεξάγεται και σχεδιάζεται, πλέον, η πρόταση του δήμου. Ο χώρος μετατρέπεται σε τόπο που η ιστορική μνήμη δένει αρμονικά με την ελπίδα, για την δημιουργία ενός σύγχρονου πάρκου με πολλαπλές κοινωνικές (Κέντρο Υγείας Παιδιού, Κέντρο Συμβουλευτικής για άτομα με ειδικές ανάγκες, Νηπιαγωγείο κ.ά), πολιτιστικές (νεοκλασικό κτίριο) και ψυχαγωγικές εξυπηρετήσεις (πάρκα, πλατεία «200 πατριωτών», κινηματογράφος "ΑΙΟΛΙΑ" κ.ο.κ).
Ο Δήμος Καισαριανής, μετά από πολύχρονους αγώνες, πραγματοποιεί τα εγκαίνια του μνημείου των εκτελεσθέντων πατριωτών κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στο Σκοπευτήριο Καισαριανής στις 24 Ιουνίου 200.
Ο αγώνας όμως δεν σταματά εδώ θα συνεχιστεί μέχρι την οριστική απόδοση του χώρου στο Λαό και την Ιστορία… επόμενος στόχος η δημιουργία Πανελλήνιου Μουσείου Εθνικής Αντίστασης
Ο χώρος του Σκοπευτηρίου, πριν το '22, ήταν μια δασώδης και βραχώδης περιοχή που χρησίμευε για τη σκόπευση των στρατιωτών και ειδικά του πυροβολικού σώματος. O ερχομός των προσφύγων στην Αθήνα προκάλεσε, τεράστιο θέμα εγκατάστασής τους σε διάφορες περιοχές της Αττικής. Μια τέτοια περιοχή ήταν και η Καλλιθέα, στην οποία υπήρχε τότε το Σκοπευτήριο. Προκειμένου, λοιπόν, να εγκατασταθούν οι πρόσφυγες απαλλοτριώθηκε από το κράτος η περιοχή του Σκοπευτηρίου της Καλλιθέας στη συνέχεια προχώρησαν οι ενέργειες εξεύρεσης νέου χώρου. Ο νέος τόπος που επιλέχθηκε ήταν η Καισαριανή. Συγκεκριμένα, μεταβιβάστηκε μια έκταση εμβαδού 710 στρεμμάτων της Καισαριανής στην Πανελλήνια Σκοπευτική Εταιρεία (Π.Σ.Ε.), με την προϋπόθεση ότι το χώρο θα χρησιμοποιούν και οι ένοπλες δυνάμεις. Αργότερα, παραχωρήθηκε και στον Όμιλο Φιλάθλων Κυνηγετικού Όπλου (Ο.Φ.Κ.Ο.).
Το χώρο αυτό επέλεξαν οι Γερμανοί ως τόπο εκτέλεσης των αγωνιστών… Οι εκτελέσεις στο Σκοπευτήριο ήταν, σχεδόν, καθημερινό φαινόμενο. Το 1942 εκτελέστηκαν 13 πατριώτες, το 1943 άλλοι 147 και το 1944 , εκτελέστηκαν 440 πατριώτες. Εκτός απ' αυτούς εκτελέστηκαν και 25 αντιφασίστες στρατιώτες του κατακτητή (20 Ιταλοί και 5 Γερμανοί). Η κορυφαία και πιο τραγική στιγμή στην ιστορία του Σκοπευτηρίου ήταν η μαζική εκτέλεση 200 πατριωτών - κομμουνιστών την πρωτομαγιά του 1944. Η συντριπτική πλειονότητα αυτών ήταν έγκλειστοι της Ακροναυπλίας, που η μεταξική δικτατορία είχε παραδώσει στα κατοχικά στρατεύματα, χωρίς να τους δώσει την ευκαιρία να υπερασπιστούν τη πατρίδα τους.
Από το στρατόπεδο Χαϊδαρίου οι 200 πατριώτες, με επικεφαλής τον Ναπολέοντα Σουκατζίδη, μεταφέρθηκαν και εκτελέστηκαν στο Σκοπευτήριο, σε αντίποινα για την εκτέλεση Γερμανών αξιωματικών στους Μολάους της Λακωνίας. Στην πορεία προς το Σκοπευτήριο, οι αγωνιστές έριχναν σημειώματα για τα αγαπημένα τους πρόσωπα, τα οποία περισυνέλεγαν οι Καισαριανιώτες.
Οι μελλοθάνατοι αγωνιστές μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα ήταν όρθιοι, γενναίοι, με κυρίαρχο το αίσθημα της αυτοθυσίας, που ενσάρκωνε μέσα της το ανώτατο ιδανικό του ανθρώπου. Οι αγωνιστές πέθαναν τραγουδώντας τον Εθνικό Ύμνο και ζητωκραυγάζοντας για το Ε.Α.Μ.
Το 1984, γίνεται το πρώτο βήμα, ο χώρος των 110 στρεμμάτων κηρύσσεται από το υπουργείο Πολιτισμού ιστορικός μνημειακός, ο χαρακτηρισμός αυτός κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικός, καθώς απαγορεύεται κάθε παρέμβαση πλέον στο χώρο που αντιστρατεύεται το χαρακτήρα αυτό.
Η απόφαση αυτή δίνει την ευκαιρία στο Δήμο Καισαριανής να προκηρύξει, τον ίδιο χρόνο, πανελλήνιο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, για την διαμόρφωση του χώρου σε αισθητικό πάρκο αναψυχής και Πολιτισμού και ανάδειξη της ιστορικής του φυσιογνωμίας. Ο διαγωνισμός διεξάγεται και σχεδιάζεται, πλέον, η πρόταση του δήμου. Ο χώρος μετατρέπεται σε τόπο που η ιστορική μνήμη δένει αρμονικά με την ελπίδα, για την δημιουργία ενός σύγχρονου πάρκου με πολλαπλές κοινωνικές (Κέντρο Υγείας Παιδιού, Κέντρο Συμβουλευτικής για άτομα με ειδικές ανάγκες, Νηπιαγωγείο κ.ά), πολιτιστικές (νεοκλασικό κτίριο) και ψυχαγωγικές εξυπηρετήσεις (πάρκα, πλατεία «200 πατριωτών», κινηματογράφος "ΑΙΟΛΙΑ" κ.ο.κ).
Ο Δήμος Καισαριανής, μετά από πολύχρονους αγώνες, πραγματοποιεί τα εγκαίνια του μνημείου των εκτελεσθέντων πατριωτών κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στο Σκοπευτήριο Καισαριανής στις 24 Ιουνίου 200.
Ο αγώνας όμως δεν σταματά εδώ θα συνεχιστεί μέχρι την οριστική απόδοση του χώρου στο Λαό και την Ιστορία… επόμενος στόχος η δημιουργία Πανελλήνιου Μουσείου Εθνικής Αντίστασης
Η Καισαριανή σήμερα
Όψεις της σύγχρονης πόλης
Η Καισαριανή είναι μια από τις ανατολικές συνοικίες της Αθήνας, βρίσκεται 3χλμ. ανατολικά του κέντρου των Αθηνών, σε 130μ. υψόμετρο, στις Β.Δ. πλαγιές του Υμηττού. Συνορεύει βόρεια με τους Δήμους Ζωγράφου και Αθηναίων, ανατολικά με τον Υμηττό, νότια με το Δήμο Βύρωνος και Αθηναίων (Παγκράτι) και δυτικά πάλι με το Δήμο Αθηναίων. Η συνολική έκταση του Δήμου Καισαριανής, σήμερα, είναι 8.500 περίπου στρέμματα, από τα οποία τα 7.500 είναι ορεινή περιοχή και πράσινο και τα 1.000 κατοικημένοι και κοινόχρηστοι χώροι. Η πραγματική κατοικήσιμη έκταση είναι 780 περίπου στέμματα. Η Καισαριανή έχει σχήμα τριγωνικό και καλή ρυμοτομία, με βάση την κεντρική λεωφόρο και τις άλλες οριζόντιες και κάθετες οδούς προς αυτή.Ο πληθυσμός της, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή, είναι περίπου 26.500, αλλά στην πραγματικότητα αυτός υπερβαίνει τις 35.000.
Η Καισαριανή είναι μια από τις ανατολικές συνοικίες της Αθήνας, βρίσκεται 3χλμ. ανατολικά του κέντρου των Αθηνών, σε 130μ. υψόμετρο, στις Β.Δ. πλαγιές του Υμηττού. Συνορεύει βόρεια με τους Δήμους Ζωγράφου και Αθηναίων, ανατολικά με τον Υμηττό, νότια με το Δήμο Βύρωνος και Αθηναίων (Παγκράτι) και δυτικά πάλι με το Δήμο Αθηναίων. Η συνολική έκταση του Δήμου Καισαριανής, σήμερα, είναι 8.500 περίπου στρέμματα, από τα οποία τα 7.500 είναι ορεινή περιοχή και πράσινο και τα 1.000 κατοικημένοι και κοινόχρηστοι χώροι. Η πραγματική κατοικήσιμη έκταση είναι 780 περίπου στέμματα. Η Καισαριανή έχει σχήμα τριγωνικό και καλή ρυμοτομία, με βάση την κεντρική λεωφόρο και τις άλλες οριζόντιες και κάθετες οδούς προς αυτή.Ο πληθυσμός της, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή, είναι περίπου 26.500, αλλά στην πραγματικότητα αυτός υπερβαίνει τις 35.000.
